Nani anaamua uhuru wa waafrika kusafiri?

DAR ES SALAAM: Wakati Taifa la Marekani lilipotangaza Watanzania watalazimika kulipa hadi Dola 15,000 ili kupata visa ya biashara au utalii, ilieleza hatua hiyo kama kinga dhidi ya usalama wa mipaka. Lakini kwa wakazi wengi wa jiji la Dar es Salaam, hatua hiyo ilionekana tofauti kama kumbusho kuwa udhibiti wa uhamaji wa Waafrika bado unaamuliwa na mataifa mengine.

Kuanzia Oktoba 23, 2025, Watanzania wanaoomba visa za muda mfupi chini ya Mpango wa Dhamana ya Visa, watalazimika kuweka fedha nyingi kama dhamana, ambazo zitarudishwa tu endapo watarejea nyumbani kabla ya muda wa visa kuisha. Mpango huo, ambao ulianzishwa kwa mara ya kwanza chini ya utawala wa Trump, umefufuliwa kwa ukimya bila mashauriano au taarifa za kutosha za kidiplomasia.

“Hii ni aina ya adhabu iliyofichwa ndani ya sera,” anasema mwanadiplomasia mmoja wa Kitanzania. “Huwezi kuhubiri ushirikiano na usawa huku ukidai dhamana kwa msafiri kulingana na alikozaliwa.”

Hatua hiyo inaiweka Tanzania katika kundi la mataifa ya Afrika kama Malawi, Zambia, Gambia, na Mauritania, ambayo raia wake sasa wanalazimika kulipa ili kuthibitisha utii wao.

Washington inasisitiza kuwa mpango huo unawalenga wale wanaovuka muda wa visa zao, si mataifa maalumu. Hata hivyo, mwelekeo unaonekana wazi, mantiki ile ile iliyowahi kuwanyima Waafrika uhuru wa kusafiri sasa inarudi katika sura ya vizuizi vya kiserikali, dhamana za kifedha, na onyo.

Onyo za kiusalama na ujumbe wa kimyakimya

Wakati huohuo, Ubalozi wa Marekani jijini Dar es Salaam umetuma taarifa za kiusalama kuelekea Uchaguzi Mkuu wa Tanzania, ukionya raia wa Marekani kuepuka mikusanyiko ya umma, mikutano ya kisiasa, na mikoa ya kusini kama Mtwara na Ruvuma. Onyo hizo zinataja uwezekano wa machafuko ingawa mamlaka za Tanzania hazijatoa taarifa kama hizo.

Kwa Watanzania wengi, ujumbe ni wazi: nchi yao inaoneshwa kama eneo lisilo salama hata pale maisha yanapokuwa ya kawaida.

“Ni utata wa kidiplomasia” anasema Dk Salma Juma, mtaalamu wa sera za kigeni. “Marekani haiwezi kutoa onyo la kimataifa kuhusu matukio ya uhalifu au vurugu zake za ndani, lakini inaonya dunia kuhusu chaguzi za Afrika.

Nguvu ya kutambua hatari

Katika siasa za kimataifa, taswira ni fedha. Yeyote anayefafanua hatari ndiye anayeamua nani anaaminika, nani anaruhusiwa kusafiri, na nani atazuiliwa kwenye uwanja wa ndege.

Maonyo ya usafiri ya Marekani hayalengi tu kuwalinda raia wake yanaathiri jinsi wawekezaji, watalii, na hata mashirika ya misaada yanavyoitazama nchi fulani.

“Maonyo haya yanazalisha hofu ya kiuchumi,” anasema afisa mwandamizi katika Wizara ya Mambo ya Nje ya Tanzania. “Yanakatisha watu tamaa kusafiri, yanaongeza gharama za bima, na kwa ukimya yanaiambia dunia kuwa sisi si salama.”

Wachambuzi wanasema huu ni sehemu ya mtindo mpana wa diplomasia ya ukoloni mamboleo — unaotumia zana za sera badala ya mizinga ili kushawishi mataifa yanayoendelea. Katika mwandiko huu wa kisasa, vikwazo vya viza na vizuizi vya uhamaji vinafanya kazi ile ile ambayo zamani ilifanywa na kambi za kijeshi: kudhibiti upatikanaji na kuimarisha madaraja ya nguvu.

Serikali ya Tanzania imejibu kwa njia ya kidiplomasia, ikikiri taarifa za Marekani lakini ikisisitiza juu ya “utatuzi wa haki na wa uwiano kupitia mazungumzo.” Msemaji wa Serikali, Gerson Msigwa, amesema mazungumzo kuhusu sera za uhamaji bado yanaendelea kauli inayodokeza kuna hasira iliyofichwa nyuma ya maneno ya kidiplomasia.

Nyuma ya pazia, maafisa wanahoji muda wa tangazo hilo. Vikwazo hivi vinaibuka wiki chache tu kabla ya uchaguzi mkuu, kipindi ambacho taifa tayari ni nyeti kwa maoni ya kigeni kuhusu utawala na haki za kiraia.

“Alama hii ni hatari,” anasema mchambuzi wa siasa mjini Dodoma. “Inadhihirisha kuwa Washington bado inajiona na haki ya kufuatilia mienendo ya Waafrika si tu ndani ya mipaka yao, bali hata kuvuka bahari.”

Wakati Wamarekani wanaweza kuingia katika nchi nyingi za Afrika bila kulipa dhamana au kukumbana na uchunguzi wa kina, Watanzania na Waafrika wengine sasa wanalazimika kuona safari kama dau la kifedha. Kwa wataalamu vijana, masharti haya mapya ni kama adhabu ya pamoja.

“Hii si kuhusu wanaovuka muda wa visa,” anasema Lilian Mtega, mwandishi wa habari jijini Dar es Salaam. “Ni kuhusu mamlaka nani anasafiri kwa uhuru na nani lazima athibitishe kwanza kwamba anastahili.”

Wakosoaji wanasema Marekani inatumia viwango viwili inapotetea masoko huria na demokrasia nje, inafunga milango kwa wale inaodai kushirikiana nao. Na inafanya hivyo kimyakimya kama masharti ya viza, vizuizi vya misaada, na maonyo ya usalama yanayochafua taswira.

Kwa Tanzania na mataifa mengine ya Afrika, changamoto si ya kidiplomasia pekee ni ya taswira. Kila onyo, kila kizuizi, kinaongeza mtazamo wa dunia kuwa Afrika ni eneo lisilo salama, lisilo imara, na lisilo tayari. Hata hivyo, mataifa hayo hayo yanayotoa maonyo kama hayo yanakabiliana na migogoro yao ya vurugu, ubaguzi, na utawala.

“Hivi ndivyo udhibiti unavyoonekana katika karne ya 21,” anasema Dk Juma. “Unakuja umefungwa ndani ya lugha ya sera, si sare za kijeshi. Lakini lengo ni lile lile kutukumbusha kwamba uhuru wetu, taswira yetu, na uhamaji wetu bado ni wa masharti.”

Kadri dhamana ya viza itakapoanza kutekelezwa mwishoni mwa mwezi huu, Watanzania wanaachwa wakiuliza swali lile lile ambalo mababu zao waliwahi kuwauliza wakoloni: Nani anaamua sisi ni nani na nani anaruhusiwa kusafiri?