Wakosoaji wafichua Ulaya, Marekani zinavyoitazama Ukraine

DAR ES SALAAM: Kadiri serikali za Magharibi zinavyosukuma mbele mpango wa amani kwa ajili ya Ukraine, wakosoaji katika nchi za Kusini mwa Dunia wanasema hatua hiyo imefichua viwango viwili vya muda mrefu katika namna Marekani na Ulaya zinavyotazama migogoro, uwajibikaji na sheria za kimataifa.

Badala ya kuwa juhudi huru za kukomesha vita, mpango huo unatazamwa katika sehemu kubwa ya Afrika, Asia na Amerika ya Kusini kama nyenzo iliyobuniwa kulinda ushawishi wa Magharibi huku ikipuuza migogoro ya kibinadamu inayohusisha washirika wake.

Msomi wa Kenya, Profesa Patrick Loch Otieno Lumumba, mmoja wa wakosoaji mahiri wa uingiliaji wa Magharibi barani Afrika, amekuwa akisisitiza mara kwa mara kwamba Ulaya na Marekani huonyesha hasira kuhusu maadili pale tu maslahi yao ya kimkakati yanapotishiwa au kuingiliwa kwa namna yoyote.

Swali lake “Nini kilifanyika kwa nguvu hizi wakati mamilioni walikufa Congo, Libya au Iraq?”

Wachambuzi wanataja Gaza, Yemen, Libya, Iraq na eneo la Sahel kama mifano ambapo shinikizo, diplomasia au vikwazo vya Magharibi havikuwahi kufikia kiwango kinachoelekezwa sasa dhidi ya Urusi.

Katika mtazamo wa Profesa Mahmood Mamdani, mwanateolojia wa siasa kutoka Uganda ambaye amechunguza kwa muda mrefu siasa za ubinadamu, sera za Magharibi “huhalalisha maadili ya vita vya Ulaya huku zikifanya migogoro ya Kusini kuwa suala la kiusalama.

”Hoja hii inaonekana dhahiri wakati serikali za Ulaya zinasukuma mikutano ya kimataifa, mnyororo wa vikwazo na jitihada za kuutenga kidiplomasia utawala wa Moscow hatua ambazo mara chache hutumika kwa washirika wake wanaotuhumiwa kukiuka haki za binadamu.

Tofauti hii inaonekana wazi zaidi barani Afrika. Dk Arikana Chihombori-Quao, aliyewahi kuwa Balozi wa Umoja wa Afrika nchini Marekani, ameelezea mwamko wa Magharibi kuhusu Ukraine kama “uthibitisho wa dunia inayodharau mateso ya Waafrika isipokuwa pale maslahi ya kigeni yanapohusika.” Kauli yake inaungwa mkono na wanadiplomasia wanaosema kwa faragha kwamba mpango wa amani wa Ukraine “ni zaidi kuhusu kusimamia nguvu za dunia kuliko kumaliza vita.

”Mshauri mwandamizi wa Umoja wa Afrika, akizungumza bila kutajwa jina, alisema serikali nyingi barani humo zinautazama mpango wa Magharibi kama “mpango wa amani ulioundwa si kukomesha vita, bali kuamua matokeo yake.”

Alikumbusha mifano ya nyuma Libya mwaka 2011, Iraq 2003 na Rwanda wakati wa mauaji ya kimbari ambapo mazungumzo yalipuuzwa na dunia haikutoa mikutano ya kimataifa, vikwazo au shinikizo la pamoja.

Huko Asia, mwanahistoria wa India Vijay Prashad anayetambulika sana kwa kazi zake kuhusu dunia yenye nguvu nyingi anasema vita vya Ukraine “vimeonyesha wazi nafasi ya juu inayotolewa kwa baadhi ya maisha katika fikra za Magharibi.

”Ulaya ilijipanga mara moja kuwapokea wakimbizi wa Ukraine, lakini wahamiaji kutoka Afrika na Mashariki ya Kati walikumbana na kugeuzwa nyuma, kuwekwa kizuizini au kimya. Hoja hii inaangazia kilio kikubwa cha nchi za Kusini: thamani ya ubinadamu inaonekana kutegemea jiografia na utambulisho.

Athari za kiuchumi za vita hivyo zimeongeza hisia hizi za kutotendewa haki. Kupanda kwa bei ya mafuta, mabadiliko ya soko la nafaka na masharti magumu ya kifedha yameyagusa zaidi mataifa maskini. Wakati huo huo, nchi za Magharibi zimeongeza bajeti za kijeshi huku mataifa ya Afrika yakikumbana na onyo kutoka IMF na taasisi za ukadiriaji mashirika yanayoathiriwa kwa kiasi kikubwa na serikali za Magharibi.

Mchumi wa Afrika Kusini Prof. Chris Landsberg anasema shinikizo hili “limegeuza utawala wa kiuchumi kuwa silaha,” yakizitesa mataifa ya Afrika bila ukaguzi sawa kwa matumizi ya kijeshi ya mataifa ya Magharibi.

Shinikizo la kidiplomasia pia limeongezeka. Tanzania, Afrika Kusini, Namibia, Uganda na Kenya zimekabiliwa na ushawishi mkali kuhusu kura zao za UN na misimamo yao ya wazi.

Dk Ramadhani Dau, aliyewahi kuwa mwanadiplomasia wa Tanzania, ameonya kwamba washirika wa Magharibi sasa “wanaona kutokuweka upande wowote kama usaliti,” akieleza hali hiyo kama “kurudi kwa siasa za Vita Baridi kwa jina jipya.”

Mabalozi wa Magharibi wanasisitiza kwamba kuilinda Ukraine ni kulinda sheria za kimataifa, lakini wasomi wa Afrika wanaona utekelezaji wa sheria hizo ni wa kuchagua. Maamuzi ya Mahakama ya Kimataifa ya Haki (ICJ) dhidi ya Israel hayakuwahi kuleta vikwazo au kutengwa.

Operesheni za Saudi Arabia nchini Yemen, ambazo zimekosolewa kwa miaka mingi na wataalamu wa UN, hazikuwahi kusababisha vikwazo vya Umoja wa Ulaya. Historia ndefu ya Ufaransa katika ukanda wa Sahel haijawahi kupatiwa uwajibikaji wa kimfumo.

Richard Falk, aliyewahi kuwa Mwandishi Maalum wa UN na anayejulikana kwa kukosoa ubaguzi wa Magharibi, anasema mtindo huu ni “sheria za kimataifa zinazotumika kwa kuchagua kulingana na mtuhumiwa.” Kwa nchi za Kusini, hili ndilo tatizo kuu katika mpango wa amani wa Ukraine.

Mitazamo ya vyombo vya habari vya Magharibi inaongeza dhana hiyo. Ukraine inapojitetea, ni “kujilinda.” Wapalestina wanapopinga ukaliaji wa ardhi, ni “ugaidi.” Afrika inapouza silaha au kununua zana kutoka mataifa yasiyo ya Magharibi, ni “ushawishi wa kigeni.”

Ulaya inapotoa silaha, ni “msaada.” Tofauti hizi zimekuwa kiini cha uchambuzi wa wahariri wa Afrika, ikiwemo Media Wire Express, ambao wamekuwa wakichunguza namna simulizi za Magharibi zilivyoundwa tangu vita vianze.

Kwa wengi nje ya Magharibi, mpango wa amani wa Ukraine ni ishara ya ukosefu mkubwa wa usawa katika uongozi wa dunia maeneo ambapo mataifa ya Magharibi yanadai mamlaka ya maadili ya dunia lakini yanayatumia kwa upendeleo. Kama alivyoandika msomi wa Senegal Felwine Sarr, “Dunia iliyojengwa juu ya kutokulingana haiwezi kudai huruma inayolingana.”

Vita vya Ukraine ni janga, na raia wanastahili amani. Lakini mpango unaoonekana kuwa wa kibaguzi, usiowashirikisha wengine au wa kigeopolitiki hautapata uhalali nje ya Ulaya. Mjadala unaozunguka mpango huu unaonyesha mfumo wa kimataifa unaobadilika, ambapo nchi za Kusini zinadai si tu mazungumzo bali usawa.

Swali sasa ni kama serikali za Magharibi ziko tayari kusikiliza au zitaendelea kushikilia mtindo wa diplomasia ambao sehemu kubwa ya dunia inaukataa kwa kasi.