Onyo za kusafiri kutoka Magharibi ni vikwazo vipya?

DAR ES SALAAM: Kuongezeka kwa onyo za usafiri na masharti ya visa kwa nchi za Afrika kunazua hofu kuwa uhuru wa kusafiri sasa unatumika kama silaha mpya ya udhibiti wa Magharibi.

Kwa mtazamaji wa kawaida, haya huonekana kama taratibu za kawaida za kiusalama. Lakini kwa wanadiplomasia na wasafiri barani Afrika, hatua hizi zinazidi kutumika kama silaha ya kisiasa.

Katika miezi ya hivi karibuni, Marekani na mataifa kadhaa ya Ulaya yamekuwa yakitoa onyo za mara kwa mara kuhusu Tanzania na nchi nyingine za Afrika Mashariki, zikihimiza raia wao kuepuka “mikusanyiko mikubwa” au “maeneo yenye hali tete” kama vile Zanzibar na Mtwara.

Hata hivyo, Serikali ya Tanzania haijathibitisha hatari hizo, ikisisitiza kuwa nchi ipo salama na yenye utulivu kuelekea uchaguzi mkuu unaotarajiwa baadaye mwaka huu.

Lakini marudio na sauti ya onyo hizo hasa kutoka Washington zimezua mashaka miongoni mwa wachambuzi wanaoziona kama sehemu ya mwelekeo mpana Zaidi, matumizi ya sera za usafiri kama chombo cha shinikizo la kidiplomasia.

Nguvu nyepesi, udhibiti mkubwa

Zamani, onyo za usafiri zilikuwa zikihusiana na matukio halisi ya hatari. Siku hizi, zinatolewa hata kabla ya uchaguzi, maandamano, au tofauti za kidiplomasia. Wachambuzi wanasema mwenendo huu una ujumbe wa ndani zaidi unaohusu zaidi si usalama, bali tafsiri ya mamlaka.

“Nchi yenye nguvu ikitoa onyo mara kwa mara dhidi ya kutembelea taifa lako, haiwalindi raia wake tu,” anasema Dk Emmanuel Mushi, mtaalamu wa mahusiano ya kimataifa kutoka Chuo Kikuu cha Dar es Salaam. “Inaunda taswira fulani duniani kwamba nchi yako haina utulivu, hata kama hali ni shwari. Hapo ndipo nguvu laini (soft power) inapofanya kazi.”

Mabadiliko haya yanatokea wakati mataifa mengi ya Afrika, ikiwemo Tanzania, yakijitahidi kujitegemea zaidi kiuchumi na kitamaduni, na kupinga masharti ya Magharibi kuhusu utawala bora, haki za binadamu, na biashara.

Wengi wanaona ongezeko la onyo za usafiri kama njia mpya ya ushawishi shinikizo la kidiplomasia lililojificha nyuma ya jina la “usalama wa umma.”

Kiwango sawa kwa wote? Hapana.

Kwa Watanzania wengi, ubaguzi huu ni wa wazi. Kila wiki vyombo vya habari vya Marekani huripoti matukio ya ufyatuaji risasi au vurugu za kisiasa, kutoka Chicago hadi Texas. Hata hivyo, hakuna ubalozi wa kigeni unaotoa onyo kwa wananchi wake kutozuru Marekani.

“Ukiwaona wao, wanaita ni ‘msiba.’

Ukiwa kwetu, wanaita ni ‘tishio la usalama,’” anasema Lilian Mtega, mwandishi wa habari na mchambuzi wa sera. “Tofauti si katika hatari yenyewe ni nani anayeandika simulizi.”

Onyo kama hayo yana madhara makubwa kiuchumi na kijamii. Wamiliki wa hoteli na waendesha utalii Zanzibar wanasema kichwa kimoja cha habari cha ‘epuka kusafiri’ kinaweza kufuta miezi kadhaa ya maandalizi na mapato, hata kama hali ni utulivu.

Hali hii pia huwatia hofu wawekezaji, pale ubalozi unapoashiria kwamba uchaguzi unaweza kuwa na vurugu.

Siasa za Usafiri

Zaidi ya onyo za usafiri, taratibu za utoaji visa zimekuwa ngumu na zisizoeleweka. Wanafunzi, wafanyabiashara, na wanahabari kutoka Tanzania wanalalamika kuhusu ucheleweshaji wa maombi, ukaguzi wa kina wa historia zao, au hata kukataliwa bila maelezo wanapoomba visa za nchi za Magharibi hasa Marekani na Uingereza.

Wadiplomasia na viongozi wa kijamii wanasema hali hii imeleta kufadhaika kimya kimya: kwamba uwezo wa mtu kusafiri, kusoma au kushiriki mikutano nje ya nchi umegeuzwa kuwa chombo cha udhibiti badala ya ushirikiano.

“Huu ni ukoloni mamboleo wa karne ya 21,” anasema Riziki Lulinda, mbunge wa zamani. “Wanafungua mipaka yetu kwa washauri wao, wawekezaji na mashirika yasiyo ya kiserikali lakini wanafunga yao kwa wanafunzi, wajasiriamali na wasanii wetu. Huo ni usawa wa upande mmoja.”

Taswira na Heshima ya Kitaifa

Kuna pia suala la taswira ya taifa na maumivu ya kimya yanayokuja na kubandikwa alama ya “kutokuwa salama” kila wakati.

“Ukiwa kila mara unaonyeshwa kama nchi yenye vurugu, haidhuru tu utalii. Inaathiri namna raia wako wanavyotazamwa nje ya nchi,” anasema Dk Mushi. “Hilo linaanza kuwa la kisaikolojia watu wanaanza kuamini hawana hadhi sawa.”

Hali hii inaunda mzunguko wa utegemezi: Magharibi ndiyo inayoamua nani ni salama, nani ni mwenye kuaminika na mataifa yanayoendelea yanaendelea kujitetea kila wakati.

Wakati huohuo, wasafiri kutoka nchi hizo hizo za Magharibi wanahabari, wafanyakazi wa mashirika ya misaada, na wanadiplomasia wanaendelea kusafiri kwa uhuru barani Afrika, wakiwa wamelindwa na serikali ambazo sera zao hizo hizo zinawazuia Waafrika wasafiri upande wa pili.

Unafiki wa Usalama

Wakosoaji wanabainisha unafiki ulio wazi: Maandamano madogo Dar es Salaam au Kampala yanaweza kuzua onyo la kimataifa, ilhali maandamano makubwa Paris, London au New York hupewa jina la “uhuru wa kidemokrasia.”

“Onyo za usafiri zimekuwa ishara za kisiasa,” anasisitiza Mtega. “Ni njia ya kusema: tunakuangalia, hatukuamini kabisa, na tunaiambia dunia hivyo.”

Baadhi ya wanadiplomasia wanakiri kwa faragha kuwa onyo hizo mara nyingi zina malengo mawili: kulinda raia wao, lakini pia kuweka shinikizo kwa serikali nyingine zifuate misimamo ya Magharibi kuhusu uchaguzi, haki za binadamu au sera za kigeni.

Kizuizi kipya: Harakati za watu

Serikali ya Tanzania imeendelea kudumisha utulivu, ikisisitiza kuwa mazungumzo na diplomasia ndio njia bora ya mahusiano ya kimataifa. Lakini wachambuzi wanatahadharisha kuwa mstari kati ya tahadhari halali na kuingilia siasa unazidi kufutika.

Kama mwenendo huu utaendelea masharti magumu ya visa, vikwazo vipya vya usafiri, na onyo zilizopangwa kisiasa hatua inayofuata inaweza kuwa bondi za usafiri au ada mpya za kuingia chini ya kivuli cha “udhibiti wa uhamiaji.”

“Kwanza walizuia biashara,” anasema Dk Mushi. “Kisha wakazuia misaada. Sasa wanazuia harakati za watu. Hapo ndipo nguvu laini inageuka kuwa udhibiti kamili.”

Hitimisho

Kadri dunia inavyoingia kwenye zama mpya za ushindani wa kijiografia, Watanzania kama Waafrika wengi wanauliza swali rahisi lakini zito: Kama demokrasia ni usawa, kwa nini pasipoti unayoshika bado inaamua thamani yako?