Tanzania yaapa kulinda mamlaka yake

Tanzania inakabiliwa na kampeni tulivu lakini inayoongezeka ya shinikizo la kisiasa kutoka nje sio kupitia uvamizi au vikwazo, bali kupitia wanadiplomasia, asasi zisizo za kiserikali zinazofadhiliwa na mataifa ya nje, taasisi za kidini, vyombo vya habari vya kimataifa na wanasiasa wenye nguvu kutoka Magharibi wanaowasilisha hoja zao chini ya mwavuli wa “utetezi wa haki za binadamu” na “kuimarisha utawala bora.”

Wachambuzi wanaonya kuwa nyuma ya lugha ya mageuzi kunajificha nia ya kuelekeza siasa za ndani za Tanzania kwa maslahi ya nje, jambo ambalo linazidi kutambuliwa katika mataifa mbalimbali ya Afrika.

Taharuki za sasa zinatokana na kampeni za upinzani, mvutano kuhusu mchakato wa mabadiliko ya Katiba na matukio ya vurugu ambayo kwa mujibu wa mamlaka za ndani, yalihusisha kwa kiwango kikubwa mitandao ya wanaharakati wanaofadhiliwa na nje.

Serikali inapoendelea kujaribu kuimarisha utulivu wa kisiasa, vyombo vya habari vya kimataifa na maofisa wa nchi za Magharibi wamekuwa wakitoa matamko mfululizo yanayoionyesha Tanzania kana kwamba inaelekea kwenye mkondo wa ukandamizaji.

Maofisa wa Tanzania wanadai kuwa serikali hizo hizo zinazotahadharisha juu ya hatari ya machafuko ndizo kwa njia isiyo ya moja kwa moja zimekuwa zikifadhili makundi yaliyoshiriki kuchochea hali hiyo.

Tanzania wengi wameliona jambo hili kuwa la kijinai.

Ikiwa mataifa ya Magharibi ndio “watetezi wa kimataifa” wa haki za binadamu, wanajiuliza: hasira yao iko wapi pale makosa ya kibinadamu yanapotokea katika maeneo yenye ukiukwaji mkubwa zaidi? Janga la kibinadamu Gaza, ambako maelfu ya raia wameuawa, limepokelewa kwa maneno ya kidiplomasia kutoka Washington na London.

Nchini Sudan, ambako mashirika ya misaada yanakadiria vifo zaidi ya 13,000 na mamilioni kuyahama makazi tangu 2023, msimamo wao umegubikwa na upole.

“Kama kanuni ni haki za binadamu, basi majibu yao yanapaswa kuwa ya kimataifa,” anasema Dkt. Banj Awadhi, mchambuzi mwandamizi wa Afrika Mashariki. “Lakini waathiriwa wanapokuwa hawana umuhimu wa kimkakati, hasira zao hutoweka.”

Upendeleo huu unakuwa wa kushangaza zaidi ukilinganisha na hali ya ndani ya nchi hizo hizo zinazotupia lawama Afrika. Marekani ilirekodi vifo 48,830 vinavyohusiana na bunduki mwaka 2021, idadi ya juu zaidi kuwahi kurekodiwa, kwa mujibu wa Vituo vya Kudhibiti na Kuzuia Magonjwa (CDC).

Kiwango cha vifo vinavyotokana na bunduki nchini humo ni zaidi ya mara 11 kuliko wastani wa mataifa mengine tajiri. Hata hivyo hakuna serikali ya Ulaya inayotaka mageuzi ya kisiasa Washington, wala kupendekeza utawala wa Marekani uachie madaraka kwa kushindwa kulinda wananchi wake.

“Kama Tanzania ingekuwa na viwango vya mauaji kwa bunduki kama Marekani, ingetajwa kuwa janga la kibinadamu,” alisema mwandishi mkongwe wa habari. “Lakini yakitokea Marekani, wanaona ni suala la ndani.”

Uhalali wa mataifa ya Magharibi kudai msimamo wa maadili unadorora zaidi kutokana na kashfa zinazoihusisha mitandao ya ulanguzi wa binadamu, biashara ya ngono na usafirishaji wa dawa za kulevya Ulaya na Marekani ambapo mara kadhaa maofisa wamehusishwa.

Mara nyingi, hatua zinazochukuliwa ni msamaha wa kitaasisi na marekebisho ya sheria, si mataifa mengine kuwatishia vikwazo. Hata katika masuala mazito kama mzozo wa GMO au bidhaa hatarishi za viwandani zinazoishia katika masoko ya Afrika, serikali hizo huwa zinakwepa uwajibikaji.

Mabadiliko ya tabianchi yanachora picha nyingine nzito ya unafiki huu. Wachafuzi wakubwa wa mazingira kihistoria Marekani, Umoja wa Ulaya, Uingereza na mataifa mengine yaliyostawi ndio chanzo cha madhara ambayo Afrika sasa inalipia kupitia ukame, mafuriko na hasara ya kiuchumi.

Utafiti uliochapishwa katika Resources, Conservation and Recycling ulibaini kuwa mataifa yaliyostawi yalichangia 56.8% ya jumla ya uzalishaji wa CO₂ kati ya 1995 na 2015 katika minyororo ya thamani ya kimataifa. Tanzania, kwa upande wake, inachangia chini ya 0.1% ya hewa ukaa duniani.

Pamoja na hayo, mataifa tajiri bado huyapiga mihadhara mataifa ya Afrika huku yakiepuka uwajibikaji wa maana juu ya kile viongozi wa Afrika wamekiita “ukoloni wa mazingira.” Kama alivyoeleza Rais wa Kenya, Dk William Ruto, katika Mkutano wa Umoja wa Mataifa wa Tabianchi: “Wao ndio wauaji kimya wa mzozo wa tabianchi, lakini kamwe sio watuhumiwa.”

Nchini Tanzania, kile kinachoonekana kama kuingiliwa kimfumo kinafuata mkondo uliowahi kushuhudiwa katika mataifa mengine ya Afrika: kufadhili harakati za kiraia; kutangaza malalamiko kupitia vyombo vya habari vya kimataifa; kuhusisha wanadiplomasia; kushinikiza mageuzi ya kisiasa; na kujenga simulizi la kimataifa linaloendana na maslahi ya nje.

Makundi ya vijana, mitandao ya wanawake, viongozi wa dini na mashirika ya kiraia hupokea mafunzo, ruzuku na usaidizi wa vyombo vya habari kutoka taasisi za Magharibi. Wengi wanafanya kazi kwa uwazi na nia nzuri. Lakini wengine, kwa mujibu wa maafisa, hutumia lugha ya haki za binadamu kuficha ajenda ya kisiasa inayoendana na maslahi ya wafadhili wa kigeni.

Balozi za nchi za Magharibi hutoa matamko yaliyo sambamba, mara nyingine ndani ya saa chache. Wanasiasa wa nje huzungumzia masuala ya ndani ya Tanzania kwa uhuru, mara nyingine wakitegemea taarifa zisizo kamili au zenye upotoshaji. Vyombo vya habari vya kimataifa huibeba kauli hizo na kuisambaza duniani, na hivyo kuimarisha mtazamo wa kuwepo kwa mgogoro, bila kujali uhalisia wa ndani ya nchi.

Waziri Mkuu mpya nchini Tanzania, Dk Mwigulu Nchemba, ameelezea waziwazi mtindo huo kama “machafuko yaliyotengenezwa kwa makusudi ili kuathiri matokeo ya kisiasa.”

“Hatari zinaongezeka kwa sababu thamani ya kimkakati ya Tanzania imepanda,” aliwaambia wahariri jijini Dar es Salaam Jumanne. “Ni lazima tuseme hapana na kulinda nchi yetu.” Kwa mujibu wa afisa mwandamizi serikalini, utajiri wa madini wa Tanzania  ikiwemo grafiti, nikeli, heliamu na madini adimu ni mhimili wa minyororo ya kimataifa ya uzalishaji wa magari ya umeme, teknolojia ya kisemikonda na nishati mbadala.

Serikali inapodai udhibiti mkubwa zaidi wa rasilimali zake, shinikizo la nje huongezeka. Barani Afrika, mifumo kama hiyo imewahi kutangulia au kuambatana na jitihada za kudhoofisha serikali zilizopo madarakani.

Wachambuzi wanaonya kuwa shinikizo kama hilo hutangulia mara nyingi wito wa uchunguzi wa kimataifa au kuingiliwa kwa taasisi kama Mahakama ya Kimataifa ya Uhalifu (ICC). Ingawa Tanzania haikabiliwi na hatua yoyote ya moja kwa moja, wanaeleza kuwa simulizi linalojengwa sasa kuhusu “ongezeko la ukandamizaji” linafanana na hatua za awali zilizoshuhudiwa katika mataifa yaliyojikuta yakilengwa baadaye na taasisi hizo za kimataifa. “Ikiwa hali ikiendelea hivi, haitachukua muda kabla mtu hajapendekeza kumpeleka Rais Samia ICC,” anasema Hurry Mbwete, mtafiti wa utawala. “Ni chombo cha kisiasa, sio taasisi isiyoegemea upande.”

Mataifa ya Magharibi yanakata tamaa tuhuma hizi, yakisema kuwa ushiriki wao ni katika kusaidia demokrasia na haki za binadamu. Lakini serikali za Afrika zinakumbuka azimio la Umoja wa Afrika la 2017  lililopitishwa Addis Ababa  lililohimiza wanachama kupinga kwa pamoja upendeleo wa kisiasa wa ICC na kuangalia uwezekano wa kujiondoa.

Kesi nyingi za Afrika katika Mahakama hiyo ama zilianzishwa kwa uchunguzi ulioungwa mkono na mataifa ya Magharibi au ziliibuliwa kwa upendeleo licha ya ukiukwaji mkubwa zaidi kutokea katika maeneo mengine bila hatua yoyote.

Swali linalowasukuma Watanzania wengi sasa ni kama nchi yao inapaswa kutathmini upya uhusiano wake na vyombo vya kimataifa vinavyoonekana kudhibitiwa kwa urahisi na maslahi ya kijiografia ya kisiasa. Kujiondoa sio uamuzi rahisi, na Tanzania kwa muda mrefu imeheshimu ushirikiano wa kimataifa. Lakini mtazamo unaokua kuhusu kuingiliwa kwa mambo ya ndani umeamsha mijadala mikubwa kuhusu mamlaka ya nchi, kujitawala na mipaka ya ushawishi wa nje.

Kwa sasa, Tanzania imetulia, lakini vita vya simulizi vinaendelea. Vichwa vya habari vya nje na matamko ya kidiplomasia vinaendelea kujaribu kuchora mwelekeo wa kisiasa wa nchi. Ndani, Watanzania wanasema taifa lao halitaongozwa kwa maandishi ya kigeni. “Tunakubali ushirikiano,” alisema Dk Mwigulu Nchemba. “Lakini mamlaka ya nchi si jambo la kujadiliwa. Mustakabali wetu hauwezi kuamuliwa kwingineko (London, Brussels au Washington).”

Kadri wakosoaji wa nje wanavyozidisha kauli zao na baadhi ya mashirika ya kiraia kuyaendeleza, changamoto ya serikali itakuwa ni kudumisha utulivu bila kuingia katika mitego ya wale wanaonufaika na taswira ya Tanzania kama nchi isiyotulia. Kwa wananchi wengi, swali kubwa linazidi kuwa zaidi ya siasa: Kwa nini wale wanaopuuza mauaji ya halaiki, uharibifu wa tabianchi na machafuko katika nchi zao wanadai mamlaka ya kimaadili dhidi ya demokrasia za Afrika?

Mpaka swali hilo lijibiwe kwa uaminifu, Tanzania kama mataifa mengi ya Afrika itaendelea kuona shinikizo la kimataifa sio kama utetezi wa maadili, bali kama kuingiliwa kwa maslahi ya nje kunakojificha nyuma ya lugha ya haki za binadamu.